Krytycznym okiem na Świat

Kompendium wiedzy o życiu i twórczości Immanuela Kanta, największego filozofa XVIII wieku. Wpływ jaki wywarł na filozofię, kontynuacje i nawiązania.

Immanuel Kant był jednym z największych filozofów w dziejach ludzkości. Jego poglądy zrewolucjonizowały świat filozofii. Poprzez krytykę poszczególnych władz ludzkich stworzył zupełnie nowy system filozoficzny. Dokonał „przewrotu kopernikańskiego” w filozofii, gdy stwierdził, że podmiot nie tylko percypuje przedmiot, ale też dodaje do niego coś od siebie. Dlatego warto bliżej przyjrzeć się sylwetce i poglądom tego wybitnego filozofa.

Życiorys Kanta

Immanuel Kant urodził się w 1724 roku w Królewcu, małym, prowincjonalnym mieście w Prusach Wschodnich. Spędził w nim całe swoje życie, tam również zmarł w1804 roku.
Kant poświęcił się całkowicie nauce. Był filozofem uniwersyteckim, swoje poglądy rozwijał w murach Uniwersytetu w Królewcu, gdzie zdobywał wiedzę zarówno filozoficzną, jak i matematyczną czy też przyrodniczą. Także na tym uniwersytecie zdobywał kolejne stopnie naukowe, w końcu w 1770 roku został profesorem logiki i metafizyki. Pełnił tam również funkcję dziekana a następnie rektora.
Kariera naukowa filozofa z Królewca nie była błyskotliwa. Po ukończeniu Uniwersytetu przez dziesięć lat pracował jako prywatny nauczyciel, później udało mu się wrócić na uczelnię. Powoli zdobywał kolejne stopnie naukowe, profesorem został w 1770 roku, nie wiodło mu się również w awansach, dwukrotnie pominięto go przy obsadzaniu katedr. Ostatecznie doceniono go i uczyniono rektorem Uniwersytetu w Królewcu.
Jego praca na uniwersytecie, oprócz działalności twórczej, obejmowała również działalność dydaktyczną. Jako docent prowadził wiele wykładów. Poza wiedzą filozoficzną, przybliżał swoim studentom matematykę, antropologię i geografię fizyczną.
Kant wiódł spokojne, systematyczne i bardzo regularne życie, które w całości poświęcił pracy. W imię nauki zdolny był do wielu wyrzeczeń. Nigdy nie założył rodziny, nigdy też nie opuścił rodzinnego miasta, chociaż otrzymywał wiele propozycji współpracy z innych uniwersytetów, między innymi z Halle czy Erlangen, które dawały większe możliwości działalności naukowej, ale odebrałyby mu spokój i możliwość skupienia.
Kant był nie tylko filozofem, był człowiekiem wykształconym i oczytanym, który świetnie orientował się w sprawach XVIII wiecznego świata. Żywo interesował się współczesnymi mu wydarzeniami i kulturą. Często zabierał głos w kwestiach społecznych i komentował bieżące wydarzenia. Do 60 roku życia Kant był bardziej eseistą, niż filozofem systematycznym. Jego twórczość cechował lekki styl pisarski, oraz poczucie humoru. Swoje najważniejsze dzieła napisał dopiero po 60 roku życia.

Twórczość

Życie i twórczość Kanta można podzielić na dwa okresy: przedkrytyczny i krytyczny. Różnią się one głównie sferą zainteresowań autora, w pierwszym okresie są to nauki przyrodnicze czy matematyka i logika, zaś drugi okres to rozważania natury metafizycznej, oraz czas, kiedy Kant stworzył swój unikalny system filozoficzny.

Okres przedkrytyczny

To pierwszy okres twórczości filozofa z Królewca, który trwał do lat 70 XVIII wieku. W tym czasie filozof zajmował się głównie naukami przyrodniczymi. Skupiał się na wyjaśnianiu zjawisk przyrodniczych, ale nie unikał również tematów ściśle filozoficznych, takich jak nieśmiertelność, czy istnienie Boga. W tym okresie rozważał również wartość metafizyki jako nauki i porównywał ją z matematyką. W efekcie tego porównania Kant uznał, że nie jest ona jeszcze nauką. Te rozważania stały się podstawą do stworzenia oryginalnej filozofii.
W ostatniej fazie tego okresu filozof postawił tezę, że „przestrzeń i czas są subiektywnymi formami zmysłowości”. Na tej podstawie wysunął dualistyczną teorię świata. „ Świat zmysłowy jest tylko zjawiskiem, bo ujęty jest w formę czasu i przestrzeni; ale obok niego istnieje świat umysłowy, nieprzestrzenny i nieczasowy, który poznajemy pojęciami naszego umysłu”. Każdy człowiek posiada wiedzę wrodzoną, pewną siatkę pojęciową dostępną jeszcze przed doświadczeniem. Ta aprioryczna wiedza obejmuje wszystkie dziedziny nauki. Każdy z nas posiada ją w odniesieniu do metafizyki, matematyki czy innych nauk.

Okres krytyczny

To czas dojrzałej twórczości Kanta i stworzenia przez niego nowego systemu filozoficznego. Stopniowo odchodził od filozofii typowo szkolnej na rzecz zgłębiania zagadnień metafizycznych. Nowość jego filozofii polegała na zupełnie nowym pytaniu: „Jak na podstawie przestawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach?”. To pytanie doprowadziło go do zupełnie nowych wniosków dotyczących rzeczywistości i sposobów jej poznania.
Formalnym początkiem tego okresu był rok 1781, kiedy to wydana została „Krytyka czystego rozumu”, jedno z najważniejszych dzieł Kanta, które jednocześnie zapoczątkowało całą serię „Krytyk…” wydanych w przeciągu dziesięciolecia.
Początkowo „Krytyka czystego rozumu”, mimo jej geniuszu i nowatorskiemu podejściu do głównych zagadnie filozoficznych, nie odniosła zakładanego przez filozofa sukcesu. Dopiero w kilka lat po wydaniu wywołała prawdziwą burzę, dając autorowi należny rozgłos i szacunek.

Najważniejsze dzieła

Główne dzieła Kanta pisane są językiem dość trudnym w odbiorze. Historycy filozofii podają kilka przyczyn takiego odbioru Kanta. Pierwszą barierą, na jaką natrafia czytelnik jest język tych dzieł. Charakteryzuje je suchy, profesorski ton, surowość i niezmierna powaga w traktowaniu przedmiotu. Kolejną przeszkodą może być terminologia, jaką stosuje Kant, który często stosuje wyrażenia sprzeczne z uprzednio przyjętą definicją.

Dzieła okresu przedkrytycznego

Pierwszy okres twórczości Kanta, to przede wszystkim dzieła z zakresu nauk przyrodniczych i pedagogiki. Filozof publikował wtedy głównie szkice swoich wykładów z geografii fizycznej czy przyrodoznawstwa. Można w nich zobaczyć jak wiele pracy wkładał w przygotowanie do zajęć oraz z jak wielu różnych źródeł korzystał. Oprócz podręczników akademickich Kant nawiązywał także do literatury podróżniczej i przyrodoznawczej, wykorzystywał również własne obserwacje.
Za najważniejsze dzieło tego okresu uznaje się rozprawę „Jedynie możliwa podstawa dla dowodu na istnienie Boga” wydaną w 1763 roku. To właśnie dzięki niej Kant stał się rozpoznawalny w kręgach ludzi nauki. Praca ta przyniosła mu rozgłos i wywołała wiele kontrowersji związanych z twierdzeniem Kanta, że można racjonalnie udowodnić zarówno to, że Bóg istnieje, jak i to, że nie istnieje. Z tego okresu pochodzą również dwa inne dzieła: „Marzenia jasnowidzącego objaśnione przez marzenia metafizyki” oraz „Badania dotyczące związku teologii naturalnej z moralnością”.

Dzieła okresu krytycznego

Drugi okres działalności naukowej Kanta, to problematyka metafizyczna. To właśnie w tym czasie powstają największe dzieła filozofa z Królewca: „Krytyka czystego rozumu” wydana w 1781, „Krytyka praktycznego rozumu” z 1788 i „Krytyka władzy sądzenia” z 1790.
Jest to okres, w którym filozof osiągnął wyżyny swoich intelektualnych możliwości. Nie da się jednak ukryć, że nastąpił on dość późno, bowiem Kant napisał „Krytykę czystego rozumu” mając już 57 lat. Należy jednak pamiętać, że wszystkie wielkie dzieła tego filozofa poprzedzone były długim ,blisko dziesięcioletnim, i głębokim namysłem oraz wieloma pomniejszymi pracami i analizami.
W okresie krytycznym powstają, oprócz „Krytyk…” także inne wielkie dzieła Kanta. W 1783 wydaje „Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki…”. Dzieło to jest swoistym wprowadzeniem do transcendentalnej krytyki rozumu. Innym ważnym dziełem tego okresu jest „Uzasadnienie metafizyki moralności”, jedno z najbardziej znanych dzieł o problematyce etycznej.

Poglądy

Kant dokonał poprzez swoją filozofię krytyki dogmatycznej metafizyki, która według filozofa była źródłem panującego powszechnie sceptycyzmu. Wszystko, czego doświadczamy, odbieramy za pomocą organów naszego ciała. Naszym doświadczeniem może stać jedynie to, z czym mogą poradzić sobie nasze zmysły. Natura ludzkich zmysłów w znaczny sposób ogranicza, więc możliwości naszego poznania. Nie oznacza to jednak, że byty istnieją tylko w sposób, który jest dostępny dla ludzkich zmysłów. Możliwości istnienia są nieograniczone, w przeciwieństwie do możliwości naszych władz poznawczych.
Podstawa nowego systemu to pytanie o sposób, w jaki na podstawie dostępnych nam danych zmysłowych, przedstawień, możemy dowiedzieć się czegoś o rzeczach? Pytanie to nazwał Kant pytaniem transcendentalnym, ponieważ miało ono pomóc w odnalezieniu przedstawień , „które przekraczają granice podmiotu i stosują się do przedmiotu”. Dlatego też całą filozofie Kanta można nazwać krytyczną filozofią transcendentalną.

Teorie filozofii Kanta

Filozofia Kanta składa się z trzech głównych części odpowiadających poszczególnym krytykom. Mamy, więc

• teorię poznania,
• metafizykę,
• etykę wraz z estetyką.

Teoria poznania

Podział sądów

U podstaw kantowskiego systemu poznawczego leży podział sądów ze względu na sposób, w jaki zostały uzyskane na sądy a priori i a posteriori. Sądy a posteriori, to sądy empiryczne, uzyskane dzięki doświadczeniu zmysłowemu. Drugi typ sądów, a priori, jest niezależny od doświadczenia. Te sądy mają charakter konieczny i powszechny, a swoje źródło mają w umyśle poznającego.
Kant dokonał również drugiego podziału sądów na analityczne i syntetyczne. Sądy analityczne odnoszą się do wiedzy już posiadanej. W orzeczeniu oddają to, co jest zawarte w definicji podmiotu, czyli nie poszerzają naszej wiedzy o danej rzeczy, przypominać jedynie to, co jest już znane. Sądy syntetyczne w orzeczeniu wypowiadają coś nowego, czego nie da się wyprowadzić z definicji podmiotu. One poszerzają wiedzę, ponieważ dodają do poznawanego przedmiotu nowe cechy.
Z połączenia tych kryteriów powstały trzy rodzaje sądów: syntetyczne a priori, syntetyczne a posteriori i analityczne a priori. Sądy analityczne analizują pojęcia, syntetyczne a posteriori opierają się na doświadczeniu. Najbardziej problemowe, a zarazem najważniejsze z poznawczego punktu widzenia, są sądy analityczne a priori. Do tego typu sądów zaliczał Kant sądy matematyczne, ponieważ są one niezależne od wszelkiego doświadczenia, są również syntetyczne. Należą do nich również sądy czystego przyrodoznawstwa, jako sądy konieczne i powszechne, niosące jednocześnie nową wiedzę.

Władze poznania

Ponieważ Kant uważał, że sądy analityczne a priori istnieją, do rozważenia pozostało pytanie, w jaki sposób są one możliwe. Zadaniem filozofii była analiza nauki i wskazanie warunków, w jakich nauka jest możliwa. Ma ona również znaleźć sądy aprioryczne zawarte w nauce. Taki sposób postępowania nazwał Kant metodą transcendentalną. Poznanie pochodzi z dwóch różnych źródeł: zmysłów i rozumu. Treści poznawcze trzeba czerpać z obu.
Zmysły dostarczają kontaktu z rzeczą, którą następnie trzeba zrozumieć, co może uczynić jedynie rozum. Wrażenia pobudzają zmysły dając tym samym dane naoczne. Człowiek posiada również dwie aprioryczne formy poznania - czas i przestrzeń, które pozwalają organizować dane zmysłowe i poddawać je rozumowi. Aprioryczne formy poznania, to sposoby postrzegania rzeczywistości, które przynależą do poznającego podmiotu i od niego pochodzą.
Intelekt, czyli druga władza poznawcza, również posiada pewne aprioryczne kategorie poznania. Rozum ma za zadanie zespolenie różnorodnych wrażeń dostarczanych przez zmysły. Dokonuje tego za pomocą posiadanych a priori kategorii. Przedmioty są kształtowane przez sądy aprioryczne, co prowadzi do tego, że to podmiot tworzy przedmiot.
Te dwie instancje poznania dają pewność jego prawdziwości, ponieważ władze te wzajemnie się kontrolują. Dostępne są nam dwa rodzaje przedstawień, pochodzące od zmysłów i od rozumu. Możliwość porównania danych pochodzących z dwóch źródeł daje nam gwarancję pewności tego, z czym mamy do czynienia.
Kant odwrócił dotychczasowy sposób myślenia o podmiocie i przedmiocie. Podmiot jest warunkiem przedmiotu, a nie jego przeciwieństwem. Podobnie sytuacja wygląda w odniesieniu do apriorycznej myśli i doświadczenia, gdzie „myśl jest zasadniczym składnikiem doświadczenia”.

Krytyka metafizyki

Kant poddał krytyce metodę filozofii i udowodnił, że w doświadczeniu są elementy, które pochodzą od doświadczającego podmiotu. Jednak nauka oparta wyłącznie na doświadczeniu nie zaspokaja rozumu, który chce wyjść poza zjawiska i chce poznać „rzeczy same w sobie” , czyli domaga się metafizyki.
Rozum wytwarza trzy główne idee: Boga, duszy i wszechświata. (Idea nie jest tutaj rozumiana tak, jak ma to miejsce u Platona. U Kanta idea to „czyste pojęcie rozumu”, a nie przedmiot ogólny, jak jest u Platona). Nie można ich udowodnić doświadczalnie, można jedynie zgodzić się, że są one potrzebą umysłu, który je tworzy.
Metafizyka przed Kantem zakładała, że idee wymienione wcześniej są bytami realnymi. Jednak nie da się o nich uzyskać wiedzy naukowej, gdyż znajdują się poza możliwościami poznawczymi człowieka. Filozof z Królewca uznał, że te idee są jedynie pojęciami rozumu, które „wyznaczają idealny kres poznania”. Dotychczasowa metafizyka operuje wieloma pojęciami, które rodzą antynomie.
Krytyka psychologii racjonalnej
Filozof przeprowadził krytykę trzech głównych działów metafizyki, odpowiadających wymienionym ideom. Krytyka psychologii racjonalnej doprowadziła do obalenia substancjalnego pojmowania duszy. Obalono również pogląd o tym, że dusza jest prosta, co doprowadziło do odrzucenia tezy o nieśmiertelności duszy.

Krytyka kosmologii racjonalnej

Kosmologia racjonalna również wykracza poza granice doświadczenia, ponieważ mówi o poznaniu świata jako całości, a taka wiedza jest niemożliwa. Krytykę kosmologii racjonalnej przeprowadził Kant rozważając antynomie czystego rozumu, które odnoszą się do: ograniczoności świata, podzielności świata, wolności oraz konieczności. Pomyłki w rozumieniu świata mają miejsce, ponieważ nie bierzemy pod uwagę różnicy między fenomenami, czyli tym, co nam się jawi, a ideami. Nie można powiedzieć, że coś jest równocześnie ideą i zjawiskiem.
Krytyka teologii racjonalnej
Teologia racjonalna także została poddana krytyce. Idea Boga nie jest możliwa do udowodnienia poprzez doświadczenie, nie jest również faktem stwierdzonym przez rozum. Jest hipotezą rozumu, konieczną dla jego zaspokojenia. Kant obala dowody na istnienie Boga, odrzuca dowód ontologiczny, kosmologiczny i teleologiczny, odwołujący się do celowości świata.

Co po krytyce? - postulaty praktycznego rozumu

Obalenie dowodów dotychczasowej metafizyki nie oznaczało jednak jej całkowitego odrzucenia. Kant nie odrzucał istnienia Boga, ani nieśmiertelnej duszy, ale podważył dotychczasowe sposoby dowodzenia ich istnienia. Podstawą do nowej metafizyki miało być istnienie „rzeczy samych w sobie”. Skoro tezy metafizyczne nie mogą być uzasadniane na drodze teoretycznej, uzasadniono je na drodze praktycznej.
W ten sposób dał „postulaty praktycznego rozumu”, czyli pewne zasady, które są dane rozumowi po to, aby wiedzieć jak żyć. Nie są one dowiedzione, ale konieczne są do dobrego życia. Rozum teoretyczny, skrytykowany przez Kanta, uznaje je za ideały, jednak rozum praktyczny, wolny od wpływu zjawisk, daje im realne istnienie. Do postulatów praktycznego rozumu Kant zaliczył: wolność, nieśmiertelność i istnienie Boga.
Wolność jest warunkiem moralności, bowiem tylko w warunkach wolności możemy działać zgodnie z nakazami, w przeciwnym wypadku mamy do czynienia z determinizmem. Wolność dotyczy rzeczy samych w sobie, noumenów, zaś determinacja dotyczy zjawisk.
Również istnienie nieśmiertelnej duszy jest konieczne, ponieważ jest w niej coś, co wykracza poza czas i przestrzeń, przekracza świat zjawisk. Istnienie nieśmiertelnej duszy jest niezbędne do postępu moralnego.
Musimy również przyjąć istnienie Boga, jako gwarancję sprawiedliwości i sądu nad postępowaniem ludzkim.
Kontynuacja
Filozofia Kanta nie od razu zyskała rozgłos, do jej rozpowszechnienia w znacznym stopniu przyczyniły się „Listy o filozofii Kantowskiej” K. L. Reinholda. Kant powoli stawał się znany, a jego myśl silnie oddziałała nie tylko na filozofię, ale także na teologię, matematykę czy przyrodoznawstwo.
Uczniowie Kanta poszli w rozwoju myśli swojego mistrza w dwóch kierunkach. Pierwsza grupa poszła w stronę idealizmu odrzucając pojęcie rzeczy samej w sobie i chcąc wyrugować z filozofii metafizykę. Podążała również w kierunku sceptycyzmu, nie uznając innej wiedzy pewnej, niż pochodząca z logiki i matematyki. Do przedstawicieli tej grupy zalicza się m. in.: S. Maimona i J. S. Becka.
Druga grupa uczniów skierowała się w stronę filozofii spekulatywnej, zarzucając Kantowi, że jego filozofia nie stanowi zwartego systemu. Na podstawie rozumu praktycznego następcy zbudowali nową, idealistyczną metafizykę. Tę grupę stanowili : Fichte, Schelling i Hegel.
W XIX w. rozwija się neokantyzm, nie jest on jednak bezkrytyczną recepcją Kanta.. Tworzą się wtedy dwie szkoły neokantyzmu: marburska, gdzie odrzucają aspekty spekulatywne na rzecz kwestii teoriopoznawczych oraz filozofii nauki (H. Cohen, P. Natorp, E. Cassirer) oraz badeńska (W. Windelband, H. Rickert) skupiająca się na metodologicznej różnicy między naukami o kulturze i naukami przyrodniczymi.

Immanuel Kant- życie i twórczość jednego z najważniejszych filozofów XVIII wieku. Tu znajdziesz najważniejsze fakty z jego życia, największe dzieła, głoszone poglądy.

Filozofia krytyczna Immanuel Kanta. Największe dokonania filozofa z Królewca - teoria poznania, metafizyka i etyka. Najważniejsze dzieła. Kontynuacje i nawiązania.